जगातील पहिला नकाशा... जाणून घ्या... कोणी आणि कसा बनवला!

काही शतकांपूर्वी अमेरिकेतून बाहेर World First Map पडल्यास भारतात कसे पोहोचायचे किंवा इंडोनेशियाला गेल्यास सावधगिरी बाळगायची हे कोणालाही माहीत नव्हते कारण तेथे डझनभर सक्रिय ज्वालामुखी आहेत. लोक एकाच शहरात, राज्यात किंवा देशात राहतील आणि तिथेच संपतील. काही उत्साही पर्यटकांनी जग पाहण्याचा निर्णय घेतला. हे असे लोक होते ज्यांना खाण्याची आणि कपडे घालण्याची खूप आवड होती. त्याला खात्री होती की जगाच्या प्रत्येक नवीन भागात, काहीतरी अनोखी चव त्याची वाट पाहत आहे. या शोधात प्रवास सुरू केला.

समुद्राच्या प्रवासाला World First Map जाताना लोक नकाशा बनवत असत आणि जहाज ज्या ठिकाणी नांगरले होते तेथून परतीचा नकाशाही बनवत असत. अशा प्रकारे जगात सामील होण्याची प्रक्रिया सुरू झाली. पंधराव्या शतकापासून जगाचा शोध घेण्याची आणि नकाशे बनवण्याची प्रक्रिया तीनशे वर्षे सुरू राहिली. त्याला एज ऑफ एक्सप्लोरेशन असेही म्हणतात. या काळात, व्यवसाय, पैसा आणि नवीन गोष्टी जाणून घेण्याची इच्छा जगाच्या जवळजवळ प्रत्येक कोपऱ्यात जोडली गेली. त्या काळी देश आणि खंडांना जोडण्यासाठी समुद्र हे एकमेव साधन होते. अशा परिस्थितीत जेव्हा एखाद्या देशाने दुसऱ्या देशावर कब्जा केला असता तेव्हा त्याने आपले सैन्य सागरी मार्गावरही तैनात केले असते. त्यामुळे शेजारील देशांना जगाच्या इतर भागात जाण्यासाठी मार्ग नाही. 15 व्या शतकाच्या मध्यात तुर्कांनी रोमवर ताबा मिळवताच, पूर्वेला जोडणाऱ्या सर्व सागरी मार्गांसह, त्यांनी आफ्रिकेकडे जाणारे मार्गही ताब्यात घेतले. त्याला या ठिकाणी एकट्याने व्यवसाय करायचा होता. मग पोर्तुगीजांनी व्यापार थांबू नये म्हणून नवीन मार्ग आणि नवे नकाशे बनवले.

पहिला नकाशा

पहिला नकाशा कोणी बनवला World First Map यावर बराच वाद आहे. त्याची उग्र सुरुवात हजारो वर्षांपूर्वी झाली होती. मग गुहांमध्ये राहून आपले पूर्वज जंगल-नद्या किंवा त्यांच्या आजूबाजूला कोणताही धोका असल्यास गुहेच्या भिंतींवर कोरायचे. 6100 BC अनातोलिया (आता तुर्की) मध्ये काही गुहा चित्रे आहेत जी नकाशे असल्याचा दावा केला जातो. पहिला नकाशा 15 व्या शतकाच्या मध्यात इटलीमध्ये बनविला गेला. चामड्यावर बनवलेल्या नकाशाला प्लानास्फेरो असे म्हणतात. हा एक लॅटिन शब्द आहे, ज्यामध्ये प्लॅनस म्हणजे सपाट आणि गोलाकार म्हणजे गोल. हा नकाशा आजही इटलीतील व्हेनिस शहरातील एका संग्रहालयात ठेवण्यात आला आहे. नकाशा इतका विस्तीर्ण आहे की जर तो पसरला तर तो अनेक किलोमीटरवर पसरू शकतो. चामड्यावर बनवण्यात आल्याने बहुतांश भाग खराब झाला असून केवळ नकाशाचे नाव उरले आहे.

यानंतर नकाशांचे World First Map जग बदलले. Epitome of the Theater of the World या नावाने प्रकाशित झालेला हा ऍटलस मॉडर्न ऍटलसपेक्षा अगदी वेगळा होता, पण ही सुरुवात होती. यामध्ये केवळ जमिनीसाठी तपकिरी आणि पाण्यासाठी निळा असे नाही, तर प्रत्येक भौगोलिक परिस्थितीसाठी वेगवेगळे चिन्ह होते. उदाहरणार्थ, जर दूरवर वाळवंट असेल तर उंट आणि ताडाची झाडे दिसतील. पुस्तक खूप गाजले. नंतर 1612 मध्ये, जर्मन भूगोलशास्त्रज्ञ गिरडस मर्केटरने जगाचा नकाशा तयार केला, जो पूर्वीच्या नकाशापेक्षाही चांगला होता. यावेळी ऍटलस हा शब्द प्रथमच वापरला गेला. तसे, ऍटलस हे ग्रीक पौराणिक कथांचे एक पात्र आहे, जे इतके शक्तिशाली आहे की तो पृथ्वीला आपल्या खांद्यावर उचलू शकतो. यावरून जगाच्या नकाशाला अॅटलस असे नाव पडले.

16 व्या शतकात छपाई

पोर्तुगाल आणि इटलीने World First Map जगाचा शोध घेण्यात आणि नकाशे बनवण्यात खूप काम केले. 1492 मध्ये, इटालियन पर्यटक क्रिस्टोफर कोलंबस जेव्हा त्याच्या पहिल्या प्रवासाला निघाला तेव्हा त्याने भारताचा उल्लेख ऐकला होता. याचा शोध घेत असताना तो सॅन साल्वाडोर (आता बहामास) येथे पोहोचला. हैती आणि डॉमिनिकन रिपब्लिकच्या शोधाचे श्रेयही कोलंबसला जाते. मजेशीर बाब म्हणजे पर्यटक जिथे शोध घेत तिथे पोहोचायचे, परतल्यानंतर ते आपल्या देशाच्या सैन्यासह तिथे यायचे आणि नवीन जमीन ताब्यात घेण्याची धमकी देत. छपाईचे काम 16 व्या शतकाच्या सुरुवातीला सुरू झाले. मग धार्मिक पुस्तकांबरोबरच नकाशे छापण्याचे कामही जोरात सुरू झाले. जर्मन एक्सप्लोरर आणि भूगोलशास्त्रज्ञ सेबॅस्टियन मुन्स्टर यांनी लिहिलेल्या कॉस्मोग्राफिया या पुस्तकाने नकाशांच्या जगाला बरीच नवीन आणि अधिक तांत्रिक वैशिष्ट्ये दिली. विशेषत: यामध्ये त्या सागरी मार्गांचा नकाशा बारकाईने तयार करण्यात आला होता, जे जास्त धोकादायक होते आणि जोखमीमुळे लोकांनी जाणे टाळले असते किंवा वाटेत आपला जीव गमवावा लागला असता. हे पुस्तक अनेक भाषांमध्ये छापले गेले आणि लष्करानेही त्याचा वापर सुरू केला.