श्री संत एकनाथ महाराजांची आषाढी वारीची परंपरा

शांतिब्रह्म (Sri Sant Eknath Maharaj) श्री संत एकनाथ महाराजांच्या घराण्यात शेकडो वर्षांपासून वारकरी संप्रदाय तथा पंढरीची वारी चालत आलेली आहे. नाथांचे पणजोबा म्हणजे संतश्रेष्ठ वैष्णववीर संत श्री भानुदास महाराज होय. भानुदास महाराजांनीच पांडुरंगाची मूर्ती, जी विजयनगर साम्राज्याचा अधिपती राजा कृष्णदेवराय यांनी हम्पी येथे नेली होती, ती परत पंढरपुरात आणून पुनर्स्थापित केली. ते भानुदास महाराज त्यांच्या नित्यनेमाविषयी लिहितात...

 

 

 

 

 

म्हणजे श्री संत भानुदास महाराजांच्या कित्येक पिढ्यांपूर्वीपासून (Sri Sant Eknath Maharaj) श्री संत एकनाथ महाराजांच्या घराण्यात पंढरीची वारी चालत आलेली आहे. श्री संत भानुदास महाराजांनंतर त्यांचे पुत्र श्री संत चक्रपाणी महाराज यांनी व त्यांचे पुत्र श्री संत सूर्यनारायण महाराज यांनीही वारीची परंपरा चालविली. श्री नाथ महाराज गुरुगृहीहून पुनः पैठण येथे स्थायिक झाल्यानंतर त्यांनी ही वारीची परंपरा चालविली तथा वाढविलीही. एकट्याचा परमार्थ विस्तारून वैष्णव भाविकांचे एकत्रीकरण करून त्यांचा मेळा बसविला. श्री संत तुकाराम महाराज त्यांच्या या कृत्याविषयी म्हणतात...

 

 

 

 

लोकांनी यास प्रचंड प्रतिसाद दिला व नाथांची दिंडी पंढरपूरला आषाढी एकादशीसाठी जाऊ लागली. श्री नाथ महाराजांना एक मुलगा व दोन मुली होत्या. मुलाचे नाव हरी व तो शास्त्रपंडित असल्याने लोक त्यांना हरिपंडित म्हणत. श्री नाथ महाराजांचे विद्यमान 14 वे वंशज ह. भ. प. श्री योगीराज महाराज गोसावी पैठणकर यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, श्री संत एकनाथ महाराजांनी इ. स. 1599 च्या फाल्गुन षष्ठी या तिथीस समाधी घेतली. त्यानंतर येणार्‍या पहिल्याच आषाढी एकादशीपासून श्री संत हरिपंडित महाराजांनी (Sri Sant Eknath Maharaj) श्री संत एकनाथ महाराजांच्या पादुका घेऊन जाण्यास सुरुवात केली. पैठण ते पंढरपूर व परतीचा प्रवास हा पादुकांसहित दिंडीचा असा सुरू झाला. पुढे कालांतराने श्री संत एकनाथ महाराजांच्या वंशजांनी त्याला पालखी सोहळ्याचे स्वरूप दिले. यंदाचे पालखी सोहळ्याचे हे 424 वे वर्ष आहे. एकनाथ महाराजांच्या पालखीचे प्रस्थान ज्येष्ठ वद्य सप्तमीस होते. 18 दिवसांच्या प्रवासानंतर नाथांचा पालखी सोहळा पंढरीत दशमीच्या दिवशी पोहोचतो.

 

 

एकनाथ महाराजांच्या पालखीस मानाचा तिसरा क्रमांक आहे. एकादशीच्या दिवशी नगरप्रदक्षिणा, चतुर्दशीच्या दिवशी संतश्रेष्ठ वैष्णववीर संत श्री भानुदास महाराज यांचा समाधी सोहळा असल्याने नाथ वंशजांतर्फे त्यांच्या विठ्ठल मंदिर स्थित समाधीचे पूजन, नैवेद्य, भजन-कीर्तन आदी सेवा पार पाडल्या जातात. या सोहळ्याचे वैशिष्ट्य म्हणजे केवळ आणि केवळ संत (Sri Sant Eknath Maharaj) श्री एकनाथ महाराजांच्या पालखी सोहळ्यास प्रत्यक्ष पांडुरंगासमोर काला करण्याचा मान असून इतर सर्व संतांचे काले हे गोपाळपुरास होतात. आ. शु. 10 ते आ. शु. 15 पर्यंत नाथांची पालखी ही नाथ चौकस्थित एकनाथ महाराजांच्या मंदिरात असते. या मंदिराची स्थापना ही नाथांचे सातवे वंशज श्री रामचंद्रबाबा गोसावी पैठणकर यांच्या पूर्वजांनी केली होती. अशाप्रकारे पौर्णिमेच्या दिवशी नाथांचे पंढपूरहून पैठणकडे प्रस्थान होते व एकनाथ महाराजांचा सोहळा आषाढ वद्य एकादशीस पैठणला परत येतो. त्यावेळी पैठणवासीयांतर्फे नाथांच्या पालखीचे जंगी स्वागत करण्यात येते.