सुसंस्कारी राजकारणाचे पुनर्भरण

Devendra Fadnavis : देवेंद्र फडणवीस मुख्यमंत्री होण्यामागे बरेच संदर्भ आहेत. या संदर्भातील पहिली गोष्ट म्हणजे गेल्या वर्षांमध्येच नव्हे, तर २५-३० वर्षांपासून जातीय विषाणूंनी महाराष्ट्रातील सामाजिक जीवन गढूळ करण्याचे खूप मोठे कारस्थान झाले. दुर्दैवाने ते यशस्वीही झाले. राज्याचे पहिले मुख्यमंत्री यशवंतराव चव्हाण सभ्य-सुसंस्कृत होतेच; पण इथे फार पूर्वीचा पण मनावर चरा ओढून गेल्यामुळे अगदी ताजा राहिलेला एक प्रसंग आठवतो. त्यावेळी पंढरपूर नगराध्यक्षपदाच्या निवडणुकीसाठी उमेदवार म्हणून एका खादीधारी, जीवनभर व्रतधारी असणार्‍या काँग्रेस कार्यकर्त्याने यशवंतरावांना तात्याराव गुर्जर यांचे नाव सुचवले. ते ऐकून तिथे यशवंतराव काही बोलले नाहीत, पण बैठक पार पडल्यानंतर त्या गांधीवादी कार्यकर्त्याच्या पाठीवर हात ठेवून म्हणाले, ‘‘कोणाचे नाव सुचवायचे असते, हे कळते का तुम्हाला?’’ असो. शरद पवारांच्या कारकीर्दीत राज्यात जातीय द्वेष उफाळून आला. ‘पुणेरी पगडी’चा उल्लेख असो वा एखाद्या शास्त्रज्ञाने, तज्ज्ञाने मत मांडले तर त्यांच्या जातीकडे निर्देश करणारी विखारी टीकाटिप्पणी करणे असो, असे अनेक प्रसंग समाजाने पाहिले.

 

 

 

गेल्या १० वर्षांमध्ये तर या द्वेषाचा अतिरेक झाला. दु:खाची बाब म्हणजे, राजकीय व्यासपीठांवर अगदी भाजपाच्या वक्त्या वा नेत्यांकडूनही जातिपातीचे राजकारण तापवण्याचा प्रयत्न झालेला दिसला. होळीच्या सणाला सभ्य चौकात बोंब ठोकाविशी वाटते, त्याप्रमाणे कदाचित भाजपामधील या लोकांचे झाले असेल. हे प्रमाण कमी असले, तरी ते नव्हतेच, असे म्हणता येणार नाही. अशा वातावरणात Devendra Fadnavis देवेंद्र फडणवीस यांच्यावर अतिशय वैयक्तिक, खालच्या पातळीवर मते व्यक्त होत होती. त्यामुळे संवेदनशील आणि सुसंस्कृत माणसाला प्रगतिशील, शिवरायांचा; शाहू-फुले-आंबेडकरांचा महाराष्ट्र कोणत्या पातळीवर जाऊ लागला आहे, चिंता वाटत होती. यात भर घालणारी आणि प्रभावी ठरणारी तामसी प्रवृत्ती माध्यमांच्या रूपाने समोर येतच होती. कारण, अनेक माध्यमांनी आग भडकवण्याचे काम पूर्ण ताकदीने केले आणि हे करताना तेदेखील याच पातळीवर उतरलेले दिसले. त्यातला आणखी एक पदर यूट्युबर्सचा होता. यापैकी कोणाकडूनही कोणाविषयीच आदरार्थी संबोधन वापरले जात नव्हते. राजकीय मतभेद शकतो, पण नेत्यांचा एकेरी उल्लेख करणे बरोबर नाही. मात्र माध्यमांनी, मोकाट सुटलेल्या वक्त्या-प्रवक्त्यांनी या सगळ्याचा कडेलोट केला आणि महाराष्ट्राच्या सार्वजनिक जीवनात ‘भ’ची बाराखडी आणणार्‍या (राजकीय क्षेत्रातील गटार म्हणावे अशा) एका व्यक्तीने राज्याची रोजची सकाळ गलिच्छ करून टाकली.

 

 

Devendra Fadnavis : मधल्या काळात आरक्षणाच्या निमित्ताने वातावरण आणखी ढवळून निघाले. या सर्व पृष्ठभूमीवर राज्याची देवेंद्र गंगाधरपंत फडणवीस यांच्या हातात पुन्हा आली आहेत. ही महाराष्ट्रासाठी, इथल्या सुसंस्कृत लोकांसाठी, राष्ट्रीय संतांसाठी, युवक-युवतींसाठी महत्त्वाची बाब आहे. हे पाहताना संबोधनातील एक सुखद बदल नक्कीच सांगावासा वाटतो. तो असा की, सगळेजण आधी त्यांना ‘देवेंद्र’ म्हणत होते; आता अखिल भारतीय पातळीवर ते ‘देवाभाऊ’ झाले आहेत. या बदलात डोकावणारी आत्मीयता घेण्याजोगी असून, कुटुंबात अपेक्षित असणारा सुसंस्कृतपणा आता महाराष्ट्रातही बघायला मिळण्याची आशा निर्माण झाली आहे.

 

 

संघाचा स्वयंसेवक, विद्यार्थी परिषदेचा कार्यकर्ता, घरातील जनसंघ-भाजपाची परंपरा पाळणारा मुलगा आणि पक्षात आल्यानंतर बुथ लेव्हलपासून काम सुरू करणारा एक तळमळीचा माणूस हा सगळा प्रवास त्यांच्या वाटचालीला वळण देणारा आहे. या व्यक्तीचा चेहरा त्यांचे बालपणच लोकांसमोर त्यातील निरागसता लोकांना भावते. अर्थात् त्यात खोडकरपणाही आहे, पण ही निरागसता राजकारणात वावरताना त्यांच्यासाठी एक ढालसुद्धा झाली आहे. २२ व्या वर्षी नागपूर महानगर पालिकेत प्रवेश करणारे देवेंद्र फडणवीस महाराष्ट्रातलेच नव्हे, तर भारतातले सर्वांत तरुण दुसरे महापौरही झाले. पुढे भाजपाचे प्रदेशाध्यक्ष, मुख्यमंत्री आणि आता पुन्हा एकदा त्याच पदी विराजमान होऊन आपल्या वाटचालीतील एक वर्तुळ पूर्ण केले आहे. या सगळ्यात त्यांच्या अंगचे काही गुण विशेषत्वाने नोंद घेण्याजोगे आहेत.

 

 

पहिली बाब म्हणजे, देवेंद्र फडणवीस कोणाच्या ‘गुड बुक्स’मध्ये असल्याने मुख्यमंत्री झाले नाहीत. मोदींच्या कृपेमुळे, अमित शाहांच्या लोभामुळे, वरिष्ठांच्या वरदहस्तामुळे त्यांना हे पद मिळाले नसून, स्वत:ला सिद्ध करून त्यांनी ते प्राप्त केले आहे. ध्येयाचे सतत स्मरण ठेवणारा राजकारणी आहे. आपण संघाच्या शाखेत, परिषदेत काय शिकलो आणि भाजपामधील सुरुवातीच्या काळात उत्तमराव पाटील, वसंतराव भागवत, जगन्नाथराव जोशी, रामभाऊ म्हाळगी यांच्यासारख्या मोठ्या लोकांनी काय शिकवले, याचे त्यांनी कधीही विस्मरण होऊ दिले नाही. आपल्या ध्येयबिंदूकडे दुर्लक्ष न होऊ देता कोणत्याही विषयावर चर्चा करणे, ही त्यांची खासियत कायम हे स्मरण असल्यामुळेच ते एक स्वयंसेवक, पक्षाचा कार्यकर्ता म्हणूनच कोणत्याही पदावर निष्ठेने काम करताना दिसतात.

 

 

अलिकडच्या काळात राजकीय नेत्यांमध्ये क्वचितच दिसणारी, पण फडणवीसांमध्ये आढळणारी एक बाब म्हणजे वैचारिक स्पष्टता. यंदा भाजपाने गाठलेला १३२ चा आकडा खूप मोठा असून, यात त्यांचेही मोठे यश आहे. मुख्यमंत्रिपद मिळाल्यानंतर त्यांनी केलेले भाषण ऐकले. इथे वैचारिक स्पष्टता सिद्ध करणारे त्यांचे एक वाक्य लक्षात घेण्याजोगे वाटते. ‘युती धर्म असताना चार गोष्टी मनासारख्या होतात, तर चार गोष्टी होत नाहीत. त्यामुळेच त्या पोटात घेऊन पुढे जाता आले पाहिजे’ असे सांगत ते म्हणाले की, ‘सत्ता टिकून राहण्यासाठी हे करायचे नसते, तर एक मोठे ध्येय गाठण्यासाठी हे गरजेचे ठरते.’ हे मोठे ध्येय अर्थातच २०२९ ची विधानसभा निवडणूक स्वतंत्रपणे, स्वत:च्या ताकदीवर, पूर्ण बहुमताची सदस्य संख्या मिळवून जिंकणे हे आहे. म्हणूनच या ‘लार्जर इंटरेस्ट’चा मुद्दा भाजपाचे कार्यकर्ते, नव्याने निवडून आलेले सगळे आमदार यांनी लक्षात घेतला तर त्यांचे सभागृहातील आणि मतदारसंघातील वागणेही पुढच्या पाच वर्षांमध्ये भाजपाला एकट्याला बहुमत आणि सकारात्मकता मिळविण्याच्या दिशेने ठरेल.

 

 

Devendra Fadnavis : देवेंद्र फडणवीस यांचे अवधान असे की, त्यांनी आपल्या भाषणात संविधानाच्या ७५ वर्षांची, अहल्यादेवींच्या ३०० व्या जयंतीपर्वाची तसेच बिरसा मुंडा यांची आठवण करून दिली. म्हणजेच हे संदर्भ देत त्यांनी अनेकांना आपल्या जवळ केले. अर्थातच ही बाब त्यांच्या वैचारिक स्पष्टतेची आणि संघटन कौशल्याची ओळख देणारी आहे. या कौशल्यामध्ये सर्वांचा सहयोग पण तडजोड कोणाशीही नाही, हा कळीचा मंत्र दिसतो. त्यांनी अजित पवारांना जवळ केल्यानंतर अनेकांनी नाराजी व्यक्त केली होती. पण, अजित पवार बरोबर असण्याचा आणि त्यांना स्वतंत्रपणे इतक्या जागा मिळण्याचा न बोलता, न कशाची वाच्यता करता किती मोठा लाभ होऊ शकतो, हे मधल्या काळाने दिले. ही बाबही त्यांच्या वैचारिक स्पष्टतेचा दाखला देणारी आहे.

 

 

सभागृहात वा सभागृहाबाहेर अशा दोन्ही ठिकाणी देवेंद्र कधीही सार्वजनिक जीवनातले संकेत सोडत नाहीत, ही बाबही नोंद घेण्याजोगी आहे. त्यांनी कोणाविषयी ‘अरे-तुरे’ केलेले आपण ऐकलेले नाही. अनुदार उद्गार काढलेले नाहीत. मतभेद ठाम मांडतील, पण ‘शरद पवारांना काय कळतंय...’ असे वाक्य ते बोलणार नाहीत. खेरीज पराकोटीचा संयम ही त्यांच्या व्यक्तित्वाची ठळक ओळख आहे. गेल्या अडीच वर्षांत सर्वांनीच ती जोखली आहे. विरोधकांनी त्यांच्यावर अत्यंत खालच्या पातळीवर उतरून टीका केली. पण, देवेंद्रजींनी त्यांना कृतीतून उत्तर दिले. अत्यंत धूर्तपणे त्यांनी एकनाथ शिंदे यांना शिवसेनेतून, तर अजित पवार यांना राष्ट्रवादी काँग्रेसमधून बाहेर काढले. हिंदुत्वाचा विरोध उद्धव ठाकरे यांना सार्वजनिक जीवनातून संपवायचे असेल, तर खरा कार्यकर्ता आणि हिंदुत्ववादी शिवसैनिक यांना सन्मानाने बाहेर काढले पाहिजे, हे त्यांनी ओळखले होते. दुसरीकडे स्वार्थ, जातीपाती, नातीगोती, परिवारवादाचे राजकारण करणार्‍या राष्ट्रवादी काँग्रेसमधील एक गट बाहेर काढण्याचे महत्त्वही त्यांनी जाणले होते. म्हणूनच धूर्तपणे निर्णय घेत त्यांनी हे काम केले.

 

 

Devendra Fadnavis : संसदपटू म्हणून मोठे आहेत. त्यांना यासंबंधीचे पुरस्कारही मिळाले आहेत. खरे तर, त्यांना पाहून मला रामभाऊंचीच (म्हाळगी) आठवण येते. देवेंद्र प्रमाण असल्याखेरीज कोणताही प्रहार करीत नाहीत, हे अत्यंत महत्त्वाचे. या गुणांमुळेच त्यांच्यात एक आत्मविश्वास दिसतो. आता आत्मविश्वासाने परिपूर्ण असणारा आणि समोरच्याला जशास तसे, पण सभ्यतेचे संकेत न मोडता उत्तर देणारा लोकांच्या मनातील नेता मुख्यमंत्रिपदी विराजमान झाला आहे. शरद पवारांचा दबदबा संपवणारे हे नाव आता नव्याने सत्तेच्या केंद्रस्थानी आले आहे. त्यामुळेच त्यांच्या या नव्या कार्यकाळात विकास, विकासशील उपक्रम-योजना आणि सामाजिक समतेविषयीचा प्रामाणिक आग्रह बघायला मिळेल तसेच त्यांची राजवट संस्मरणीय होईल, यात शंका नाही.