163 वर्षांच्या इतिहासात अर्थसंकल्पात झाले हे 10 बदल

Budget 2024 23 जुलै रोजी अर्थसंकल्प सादर होण्यास आठवडाभरापेक्षा कमी कालावधी शिल्लक आहे. दरवर्षीप्रमाणे या वेळीही शेतकरी आणि पगारदार वर्गाला अर्थमंत्र्यांकडून मोठ्या अपेक्षा आहेत. केंद्रीय अर्थमंत्री सातव्यांदा अर्थसंकल्प सादर करणार आहेत. देशातील अर्थसंकल्पाचा इतिहास खूपच रंजक आहे. देशात यापूर्वी अनेक ऐतिहासिक अर्थसंकल्प सादर करण्यात आले आहेत. अर्थसंकल्प सादर करण्याची परंपरा ब्रिटिश काळात 1860 मध्ये सुरू झाली. त्यानंतर अर्थसंकल्पात अनेक बदल करण्यात आले आहेत. आज आम्ही तुम्हाला देशाच्या त्या अर्थमंत्र्यांची माहिती देणार आहोत ज्यांनी बजेटमध्ये अनेक बदल केले आहेत.

 

 

१) 1950 पर्यंत राष्ट्रपती भवनात अर्थसंकल्प छापला जात होता. पण ते लीक झाल्यानंतर, मिंटो रोड, नवी दिल्ली येथील प्रेसमध्ये छपाई सुरू झाली. Budget 2024 यानंतर, 1980 मध्ये, ते अर्थ मंत्रालयाच्या अंतर्गत सरकारी प्रेसमध्ये छापले जाऊ लागले.

२) 2017 पर्यंत रेल्वे अर्थसंकल्प आणि सर्वसाधारण अर्थसंकल्प स्वतंत्रपणे सादर केला जात होता. त्यासाठीचा दिवसही वेगळा होता. यापूर्वी रेल्वे अर्थसंकल्प संसदेत सादर करण्यात आला होता. त्यानंतर सर्वसाधारण अर्थसंकल्प सादर करण्यात आला. पण 2017 मध्ये रेल्वे अर्थसंकल्प सर्वसाधारण अर्थसंकल्पात विलीन करण्यात आला आणि तेव्हापासून एकच अर्थसंकल्प सादर केला जातो.

३) 1999 पर्यंत, अर्थसंकल्पीय भाषण फेब्रुवारीच्या शेवटच्या कामकाजाच्या दिवशी संध्याकाळी 5 वाजता सादर केले जात होते. Budget 2024 पण यशवंत सिन्हा यांनी ही परंपरा बदलून 1999 मध्ये सकाळी 11 वाजताची वेळ केली.

४) तत्कालीन अर्थमंत्री हिरुभाई मुळजीभाई पटेल यांनी 1977 मध्ये केवळ 800 शब्दांचे अर्थसंकल्पीय भाषण दिले होते. हे आतापर्यंतचे सर्वात छोटे अर्थसंकल्पीय भाषण असल्याचे सांगण्यात आले.

५) मनमोहन सिंग यांच्या 1991 च्या अर्थसंकल्पीय भाषणात एकूण 18,650 शब्द होते. त्यानंतर, दुसरे स्थान अरुण जेटली यांचे आहे, ज्यांचे 2018 च्या अर्थसंकल्पीय भाषणात 18,604 शब्द होते.

६) यापूर्वी अर्थमंत्री अर्थसंकल्प सादर करण्यासाठी लाल रंगाची ब्रीफकेस आणत असत. Budget 2024 पण 2019 मध्ये अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन यांनी ते कापडापासून बनवले, त्याला भारतीय रूप दिले आणि ते घेऊन सभागृहात पोहोचले. त्याला बहिखाटा असे नाव देण्यात आले.

७) मोरारजी देसाई ही अशी व्यक्ती आहे ज्यांनी देशात सर्वाधिक वेळा अर्थसंकल्प सादर केला आहे. त्यांनी 10 वेळा केंद्रीय अर्थसंकल्प सादर केला आहे. यासोबतच त्यांनी 29 फेब्रुवारी 1964 आणि 1968 रोजी त्यांच्या वाढदिवसाला दोनदा अर्थसंकल्प सादर केला. 

 

८) केंद्रीय अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन या सातव्यांदा अर्थसंकल्प सादर करणाऱ्या पहिल्या महिला अर्थमंत्री आहेत. याआधी संसदेत देशाचा अर्थसंकल्प सादर करणाऱ्या पहिल्या महिला इंदिरा गांधी होत्या. Budget 2024 1969 मध्ये तत्कालीन पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी त्यांच्याच सरकारचे उपपंतप्रधान आणि अर्थमंत्री मोरारजी देसाई यांच्याकडून अर्थमंत्रालयाचा कार्यभार परत घेतला होता.

९) पूर्वी देशातील अर्थसंकल्प इंग्रजी भाषेतच प्रकाशित केला जात होता. पण भारताचे तिसरे अर्थमंत्री सीडी देशमुख यांनी 1951 मध्ये अर्थसंकल्प सादर केला तेव्हा अर्थसंकल्पाची सर्व कागदपत्रे हिंदीत छापण्यात आली होती.

१०) 15 ऑगस्ट 1947 रोजी भारत स्वतंत्र झाला आणि स्वतंत्र भारताचा पहिला अर्थसंकल्प 26 नोव्हेंबर 1947 रोजी तत्कालीन अर्थमंत्री आर के षण्मुखम शेट्टी यांनी सादर केला. Budget 2024 स्वतंत्र भारताच्या पहिल्या अर्थसंकल्पात कोणताही कर प्रस्ताव नव्हता आणि त्यात स्वातंत्र्य दिनापासून म्हणजे 15 ऑगस्ट 1947 ते 31 मार्च 1948 इतकाच साडेसात महिन्यांचा कालावधी समाविष्ट होता.